Greba eskubidea
Grebarako eskubidea langile guztiek daukaten oinarrizko eskubidea da eta hala dago legedian jasota.
Titularitate indibidualeko eskubidea da, baina bere gauzapena kolektiboa da.
– Titularitate indibiduala: langile bakoitzak erabakitzen du greba egingo duen ala ez eta enpresak ezin du behartu, presionatu edo mehatxatu lanera joan dadin.
– Gauzapen kolektiboa: langileek, adostasunez eta elkarrekin, erabakitzen duten presio modua da; bestela esanda, langile bakar batek ezin du bere kabuz lanera joateari utzi eta esan greba egiten ari dela, hau ez litzateke legala izango eta ulertuko litzateke ez dela kontratua betetzen ari. Hala ere, badira protesta indibidualerako bestelako modu batzuk, lanera joateari utzi gabe, hainbat enpresetan egin izan direnak, enpresa barruko ekimenetatik gose grebetaraino.
Grebak hainbat eremutakoak izan daitezke: lantoki mailakoak, herrialde edo erkidego mailakoak, sektore bakar bati eragiten diotenak edo greba orokorrak. Azken hauek edozein sektoretan eta edozein jardueratan gauzatzen dira, beti ere greba deitua izan den eremu geografikoan. Gurean greba orokorrak Euskal Herri edo Hego Euskal Herri mailakoak izan ohi dira.
Greba feministak ere izan ditugu azken Martxoaren 8etan, eremu produktiboa ez ezik, eremu erreproduktiboan ere gauzatu direnak eta ikasle zein kontsumo greba ere barne hartu dutenak.
Legeztapena
Greba deialdiak legeztatu behar dira. Ez da nahikoa deialdi publikoa egitea; deialdia lan agintaritzan (enplegu edo lan sailean, alegia) legeztatu behar da. Normalean sindikatuak izaten dira honetaz guztiaz arduratzen direnak. Baina enpresa batean langileen asanbladak ere egin dezake greba deialdia.
Greba deitzeko legeztaturik dauden subjektu kolektiboak honako hauek dira:
• Sindikatuak. Sektore, herrialde edo enpresaz gaindiko eremu zabalagoetako deialdiak egin ditzakete. Ez da beharrezkoa enpresa bakoitzak berrestea.
• Enpresako langileen ordezkaritza legala. Batzarra deitu behar da eta erabakia gehiengoz hartu behar da. Akordioa aktan jaso eta batzarrera bertaratutako ordezkariek sinatu behar dute.
• Enpresako langileak zuzenean. Asanblada deitu behar da eta bertaratutako langileen gehiengo sinpleaz erabaki. Bozka sekretua izan behar da eta emaitzak aktan jaso behar dira. Asanblada egiteko ez da beharrezkoa gutxieneko langile kopuru zehatz batek eskatzea edo bultzatzea.
HEMEN jaitsi zenezake greba deialdirako eredu bat (EAEko Lan Sailak prestatua)
Inoiz edo behin gertatu da sindikatuek deialdi ezberdinak egitea. Hau da, sindikaturen batek egun osorako eta besteren batek ordu batzuetako lanuztea besterik ez; sindikaturen batek bere deialdiak bertan behera utzi eta besteren batek aurrera jarraitu… Kasu hauetan guztietan inportanteena da deialdiak legeztatuta eta erregistratuta egotea. Deialdiren bat erregistratuta dagoen neurrian, horrekin bat egin dezakegu, berdin zein sindikatuk egin duen. Esan barik doa, gure sindikatua edozein dela ere (eta sindikatu bateko partaideak ez bagara ere), greba egitea geure eskubide indibiduala dela eta geuk erabakitzen dugula egingo ote dugun, gure sindikatuak deitu ez badu ere.
Sindikatuek greba deitzen dutenean, esan dugunez, ez da beharrezkoa lantokiz lantoki berrestea. Hala ere, ziurtasun handiagoa izan nahi baduzue edo enpresan dena delakorako legeztapen hori behar baduzue, deitu sindikatu deitzaileei horren kopia bat eskatzeko.
Abisatu behar da aldez aurretik?
Norberak erabakitzen duenean grebarekin bat egingo duela, ez da beharrezkoa aldez aurretik enpresari abisatzea. Greba deituta, legeztatuta eta erregistratuta dago eta, geroxeago aipatuko ditugun gutxieneko zerbitzuen kasuetan izan ezik, langile guztiek egin dezakete.
Baliteke enpresak aldez aurretik galdetzea ea greba egingo dugun. Hau, berez, ez da legala eta sala daiteke. Areago, greba egingo ez duzula esan zenezake eta, azkenean, greba egin; hori egiteko eskubidea daukazu. Hala ere, hau guztia beti izango da segun eta ze nolako harremana daukazun enpresarekin. Horren arabera baliteke egoki ikustea aldez aurretik enpresarekin komentatzea zein den zure asmoa, baina ez zaude behartuta.
Hartu ahal du enpresak errepresaliarik gure kontra greba egiten badugu?
Jakin badakigu hau nahi baino ohikoagoa izan daitekeela eta mehatxuak eguneroko ogia daukagula. Hala ere, gu kokiltzen uzten badiegu, gero eta gehiago estutuko gaituzte. Puztuta daude, bai, baina haize horiek gordearazteko eta burua apaltzeko modu eraginkorrenetako bat, hain zuzen, greba egitea daukagu.
Izan ere, esan dugunez, greba gure OINARRIZKO eskubidea da. Greba eskubidea mugatzeko edozein jokabide ARAU HAUSTE OSO LARRIA da eta zigortuak izan daitezke. Maila administratiboan, enpresek 6.251 eta 187.515 euro bitarteko isunak jaso ditzakete. Baina maila penalean ere jaso dezakete zigorra. Agian gogoratu beharko genieke horrelako jokabideek zelako ondorioak ekar diezazkieketen. Honelaxe dio kode penalaren 315. artikuluak:
1. Serán castigados con las penas de prisión de seis meses a dos años o multa de seis a doce meses los que, mediante engaño o abuso de situación de necesidad, impidieren o limitaren el ejercicio de la libertad sindical o el derecho de huelga.
2. Si las conductas reseñadas en el apartado anterior se llevaren a cabo con coacciones serán castigadas con la pena de prisión de un año y nueve meses hasta tres años o con la pena de multa de dieciocho meses a veinticuatro meses.
Edozelan, esan bezala, ez daukagu dudarik ahaleginak mila egiten dituztela. Baina, greba egin izanagatik, enpresaren aldetik errepresaliatik baletor (zehapen, kaleratze, kategoria jaitsiera edo bestelakorik), hauek sala daitezke eta salatu behar dira, bai Lan Ikuskaritzan, bai epaitegietan. Greba egiteagatik enpresak ezartzen duen edozein zigor bertan behera geldituko litzateke. Honela, kaleratzea, esaterako, baliogabetzat joko litzateke, langilea lanpostura itzuliko litzateke, egoera eta baldintza berberetan, kaleratua izan denetik jaso ez dituen soldatak kobratuko lituzke eta, gainera, kalteordaina eska lezake.
Greba egiten duzun egunean enpresak ezin zaitu beste langile batekin ordezkatu, ez kanpokoa, ez enpresa barrukoa (zure funtzioak betetzen ez dituen edo zure kategoria berean aritzen ez den langile batekin, alegia), ezta beste lantoki bateko beste langile batekin ere. Hau ere enpresaren arau hauste oso larria izango litzateke.
Zenbat deskontatzen da nominatik?
Greba egiten dugunean, gure kontratua “eten” egiten da. Hortaz, ez dugu jasoko egun horretako soldata ezta aparteko pagen zati proportzionala ere. Honetaz gain, Gizarte Segurantzako kotizazioak ere etenda geratzen dira. Izan ere, Gizarte Segurantzan altan jarraitzen dugu, baina “alta berezian”.
Kalkuloak kasuan kasu egin behar dira eta jarraian dakargun adibide sinplea baino korapilatsuagoa izan daiteke, baina erraz eta labur azalduta eta ideia bat egin dezagun…
Demagun 1.200 euroko soldata gordina daukazula. Greba egun batengatik zenbat deskontatuko zaizun jakiteko, hilabeteko soldata zati 30 egin behar duzu: 1.200 euro zati 30 = 40 euro. 40 euro hauek gordinak dira. Zenbateko garbitik kenduko zaizuna 40 euro baino gutxiago izango da.
Aparteko pagak prorrateaturik jasotzen badituzu, hilabeteko soldata gordinaren kopuru horren barruan egongo liratezke. Bestela, aparteko pagen zati proportzionala ere kenduko zaizu: 1.200 euroko paga 2 = 2.400 euro, zati 365 egun = 6,57 euro. Berriro ere kopuru gordinetik.
Soldata barruan, askotan, beste kontzeptu batzuk ere sartzen dira: antzinatasuna, hainbat plus, partizipazioak mozkinetan… esan bezala, kasuan kasu aztertu beharko litzateke.
Bestetik, oso inportantea da egiten den deskontua esan dugun bezala egitea: egun naturalez atera behar da soldataren proportzioa (zati 30 egun natural) eta ez lan egunen arabera (22 egun, adibidez). Eta deskontatu behar diguten hori soldata gordinari kendu behar diote eta ez soldata garbiari. Aipatutako 1.200 euroko soldata gordina, seguruenik ez da 1.000 euro garbitara heltzen. Beraz, ezin dizute deskontua euro garbi horien gainean aplikatu.
Eta, azkenik, ezin zaituzte behartu greba eguna beste egun batean “errekuperatzera”, jaiegun batean lanera joatera edo ordu gehiago sartzera.
Gutxieneko zerbitzuak
Greba oinarrizko eskubidea da eta hala dago legedian jasota. Hala ere, greba eskubidea hainbat modutan erasotua izaten da, greba desaktibatzeko eta eraginak mugatzeko helburuz. Modu hauetako bat gutxieneko zerbitzu “abusibo” edo neurriz kanpokoak egitera behartzea izaten da. Azken adibideetako bat izan dugu Bizkaiko metaleko greban: Euskadiko Justizia Auzitegi Nagusiak neurriz kanpokoak izan zirela ebatzi zuen.
Gutxieneko zerbitzuak askotan greba eskubidea edukiz husteko erabiltzen dira. Gauzatu ezin diren eskubideak eskubide izateari uzten diote. Greba presio modua da bere horretan, baina inori eragingo ez dion eta enpresarioek ere nabarituko ez duten greba, ze nolako presio bitarteko izango litzateke?
Gutxieneko zerbitzuak ezartzea gobernuari dagokio. Gure eremuan, hortaz, zeregin hau Eusko Jaurlaritzaren edo Nafarroako Gobernuaren esku geratzen da (ezin dugu ahaztu, patronalarekiko lerrokatze handiago edo txikiagoaz gain, administrazioa enpleatzailea ere badela eta, hortaz, parte interesatua lan gatazketan).
Gutxieneko zerbitzuak derrigor bete beharrekoak dira. Beraz, greba egunean gutxieneko zerbitzua ematea tokatzen bazaizu, lanera joan behar zara ezinbestean. Hau ez betetzeak ondorio larriak izan ditzake, baita kaleratze diziplinarioa ere.
Hala ere, badira moduak lan egitera beharturik egon arren, grebarekin bat egin ahal izateko. Honela, garrantzitsua da greba egunean herritarrei gatazkaren berri ematea eta enpresan edo zerbitzuan normaltasunik eza irudikatzea. Honetarako, oso ohikoa izaten da gutxieneko zerbitzuetara behartuta dauden langileek grebarekiko atxikimendua erakusten duten pegatinak eta bestelako bereizgarriak gainean eramatea, euskarri informatiboak banatzea eta abar.
Etxeko langileak
Etxeko langileek, beste edozein langilek bezala, greba egiteko eskubidea daukate. Hala ere, kasu honetan ere gainontzeko soldatapeko langileek baino zailago daukate eta, gainera, menpeko pertsonak (nagusiak, umeak, gaixoak) zaintzen aritzen bazara, eskubide hau bereziki mugaturik izan dezakezu.
Esan bezala, etxeko langileek greba eskubidea aitorturik daukate, baina Estatu espainolak ez duenez berretsi Nazioarteko Lan Erakundearen (“OIT”ren) 189. Hitzarmena, etxeko langileen greba eskubidearen gauzapenak arautu barik dirau. Gogora dezagun etxeko langileen erregimena berezia dela eta enpleatzaile hauek hainbat ahalmen berezi ere badauzkatela, hala nola, lan harremana bertan behera uzteko aukera, erabakia arrazoitu barik (gaztelerazko “desistimiento”).
Etxeko langileen eskubideak bermatuko dituen hitzarmenaren premia bizia eta lehentasunezkoa begi bistakoa da.
Autonomoak eta autonomo faltsuak
Autonomoen erregimen juridikoa berezia da, hortaz langile autonomoek ez daukate greba eskubidea esplizituki onartuta Langile Autonomoen Estatutuan. Hala ere, gogora dezagun greba oinarrizko eskubidea dela eta langile guztiek, baita autonomoek ere, oinarrizko eskubideak onartu eta aitorturik dauzkatela eta hala jasotzen dela Langile Autonomoen Estatutuko 6. artikulua.
Beraz, greba egin ala ez, lehen esan bezala, erabaki indibiduala izango da. Hau nahiko argi dago bakarrik lan egiten duten autonomoen kasuan, baina, kasu askotan, autonomoak bere kargupean beste langile batzuk izan ditzake. Honelakoetan, langileekin adostu beharko litzateke greba egunean zelan jokatu. Izan kontuan zeure kabuz erabakitzen baduzu egun horretan ixtea eta zure langileak ados ez badaude, ez litzatekeela greba izango, baizik eta itxiera patronala.
Autonomo faltsua bazara eta enpresak kaleratzen bazaitu greba egin duzulako, salatu ahal duzu. Autonomo faltsua zarela frogatzen bada, edozein langilek dauzkan eskubide berberak izatera pasatuko zinateke, kaleratze baliogabea izango litzateke eta, kalteordainaz gain, azken urteetako kotizazioak ere erreklama zenitzake.
Ikasleak eta greba
Ikasleek greba egiteko eskubidea daukate eta hala jasotzen da Hezkuntza Eskubidea arautzen duen Lege Organikoaren 8. artikuluan.
Bertan azaltzen denez, ikasleek klasera ez joateko erabaki kolektiboa hartuz gero, hau ezin izango da zigortu, ezta hutsegitetzat hartu ere.
Zentro bakoitzak bere estatutuak dauzka eta, aipatutako legeak ezartzen duenez, zentro bakoitzaren antolakuntza eta funtzionamendu arauetan eskubide hauek gauzatzeko modua zehaztu behar da. Beraz, greba deitzeko araudi zehatza egon beharko litzateke. Edozelan, halakorik ez balego, honako pauso hauek jarraitzea gomendatzen dizuegu:
– Klase bakoitzean batzarra egin greba eskubideaz erabakitzeko (ez genuke erabakiko momentu horretan ikasle bakoitzak zer egingo duen, baizik eta klaseko ikasleek greba egiteko eskubidea daukatela eta eskubide hori gauzatu egingo dutela).
– Bozketa hori akta batean jaso eta zentroko zuzendariari helarazi.
Gainera, DBHko 3. kurtsotik aurrera ez da beharrezkoa gurasoen baimena greba egin ahal izateko, LODEren 8. artikulak jaso eta Valentziako Epaitegi Nagusiaren ebazpen batean berresten den bezala.
Bestalde, praktiketan dagoen ikaslea bazara, greba eskubidea aitorturik daukazu, edozein langilek bezala. Hori bai, Gizarte Segurantzan altan emanda egon behar zara honetarako. Jakiteko Gizarte Segurantzan altan emanda zauden ikus. “Nora jo jakiteko enpresak zure alta eman duen Gizarte Segurantzan”
