Diru sarrerak bermatzeko errenta

• Lanbiderekiko betebehar hauei dagokienez, 18 eta 23 urte bitartekoentzat legeak espresuki aipatzen du honako hau:

— Eskaera egin baino urtebete lehenagotik Lanbiden izena emanda egon behar izan zara (eta Lanbidek agintzen dizkizun guztiak bete).
— Hau ez zaizu eskatuko, baldin eta, azken bi urteetan zehar, 240 egunez lanean egon bazara, gutxienez. Ezta eskaera egiteko momentuan lanean bazaude. Hala ere, azken kasu honetan, aurreko urtean langabezian egon zaren sasoi guztietan Lanbiden izena emanda egon behar izan zara.

• Errolda:

EAEko edozein udaletan erroldatuta egon behar izan zara:
            — Eskaera egin aurreko hiru urteetan zehar
            — Hau ez baduzu betetzen, egiaztatu beharko duzu bost urtez jarraian egon zinela erroldatuta, eskaera egin aurreko hamar urteen barruan

⇒ Erroldatuta egoteaz gain, zure erresidentzia efektiboa EAEn izan behar da. Zer esan nahi du honek? Urte natural bakoitzean ezin izan zarela 90 egun baino gehiagoz EAEtik kanpo egon

• DBE eskatu aurretik, bestelako pentsio eta prestazio publiko guztiak eskatu behar izan dituzu.

Adi! hau bereziki garrantzitsua da orain, Bizitzeko Gutxieneko Errenta (“Ingreso Mínimo Vital”) martxan jarri zenetik. Hau da, beste prestazio hau eskatu beharko duzu aldez aurretik, beti ere baldintzak betetzen badituzu, jakina. Eta, horren ostean, DBE eskatu.

• Ezin duzu DBE eskatu, baldin eta…

— Espetxean bazaude
— Publikoki finantzatuta dagoen egoitza batean plaza iraunkorra badaukazu. Egoitzaren finantziazio osoa publikoa izan behar da; hala ere, zerbitzua administrazioak zuzenean edo erakunde pribatu batek eman dezake.

• Diru-sarrerak

DBE familiaren diru-sarreren osagarria da. Diru-sarrerak ez badira heltzen DBEren zenbatekora, kopuru horretara arte osatuko lirateke. Bestetik, norbanakoak edo elkarbizitza unitateak ez badauka inolako diru-sarrerarik, DBEren zenbateko osoa jasoko litzateke. Hortaz, gehienezko diru-sarrerak zeintzuk diren jakiteko, jo ezazu “Zenbat jasotzen da?” atalera, gehienezko diru-sarrerak gehienez jasotzen den kopuru berbera dira.

Honetaz gain, DBE jaso ahal izateko, ondareari dagokionez, gehienezko muga batzuk ere ezarrita daude:

— Batetik, ohiko etxebizitzaz gain, ezin duzue beste higiezinik eduki (bigarren etxeak, lokalak, etab.)
— Familian autonomorik balego eta bere lan jarduerarako lokalen bat baleuka, hau ez litzateke kontuan hartuko.
— Gehienezko ondareak (dirua, ibilgailuak edo bestelako ondasunak) ezin du gainditu urteko DBEren zenbatekoa bider lau. 2023ko balioak ondorengoak dira, beti ere Lanbideren webgunean azaltzen den moduan. Hau da, erosiniko prezioan saltzen dizuet zuei ere bai:

Zitazioak eta kontrol prozedurak

Lanbidek edozein momentutan deitu ahal dizu euren bulegoetara joan zaitezen, EAEn bizi zarela egiaztatzeko, baldintzak bete dituzula ziurtatzeko edota Lanbiderekin “kolaboratzeko”, legeak dioen bezala (30. artikulua). Era berean, dokumentazioa atxikitzeko eska diezazukete.

Honek hainbat arazo sortzen ditu. Alde batetik, hitzordu hauek bide telematikoetatik edo SMStik egiten dira eta askotan zailak izaten dira ulertzen. Honetaz gain, maiz ez dira sasoiz heltzen. Gainera, postaz bidaltzen direnean, zailtasun bereziak egoten dira jakinarazpena jasotzeko, zein Lanbiden bertaratzeko, bereziki, DBE jasotzen duen pertsona lanean ari bada.

Honelako kasuetan, pertsona lanean dagoenean, alegia, mesedegarria izan liteke bide digitalak erabiltzea Lanbiderekiko hitzorduari kasu egiteko. Hala ere, legeak azaltzen duenez, hau oraindik ez dago finkatuta eta etorkizunean egingo den balizko araubide baten esku uzten du. Hortaz, bide digitalak burokraziarako eta izapideak zailtzeko hobesten bada ere, geroxeago ikusiko dugunez, ez da benetan kontuan hartzen herritarrei mesede egin diezaieketen kasuetarako.

Artikulu hau berriztu genuenean, esan genizuen Lanbideko langileak etxera sartzeko eska dezaketela, DBE eskaeran adierazi duguna egia ote den egiaztatzeko, adibidez, zenbat elkarbizitza unitate dauden etxe horretan. Eta, legeari erreparatzen badiogu, halaxe da, hitzez hitz honelaxe baitio: “Ikuskaritza Lanbide-Euskal Enplegu Zerbitzuko ikuskatzaileek garatuko dute”. Ez genuen espero Eusko Jaurlaritzak herritarren etxeetara Ertzaintza bidaltzerik, baina halaxe gertatzen ari da. Gainera, konprobatu beharko luketen kontuekin batere zerikusirik ez daukaten erregistroak egiten, armairu eta toki pertsonaletan arakatzen eta koakzioak tarteko.

Etxera sartzeko adin nagusiko baten baimena (onespen askea) baino ez dute behar. Hau da, txirrina jo, sartzeko eskatu eta barrura. Egia da uko egin daitekeela eta, kasu horretan, baimen judiziala beharko luketela etxera sartzeko, baina ez gaitezen engaina, botere figura bat etxean azaltzen bazaizu eta behar-beharrezkoak dituzun baliabide ekonomikoak botere figura horren erabakiaren esku badaude, edozein herritarrentzat zaila baino zailagoa izango litzateke uko egitea. Areago, ahulezia sozial egoera berezian dauden DBEren jasotzaileentzat, bereziki, beste jatorri bateko herritarrentzat.

Eta hau gutxi balitz, legeak 101. artikuluan adierazten duenez, Lanbideren ikuskaritza eta kontrol funtzioa oztopatzea eta kolaboratzeari uko egitea arau hauste larritzat joko da. Hau,  argi eta garbi, koakzio mekanismoa da, onespen askea urratzera datorrena.

Hau oso-oso larria da. Etxearen bortxaezintasuna Konstituzioan jasota dago. Agindu judizial barik ezin da ezein etxetara sartu, ezta balizko delituak egin direnean ere. Era berean, etxeko langileek ondo dakitenez, Lan Ikuskaritza ezin da euren lantokietara sartu, lege urraketarik ote dagoen ikertzeko, etxeko langileen lantokia beste inoren bizilekua baita. Badirudi PNVrentzat beste edozein delitu baino askoz larriagoa dela prestazio ekonomiko bat eskatu behar izatea.

Elkarbizitza unitateak

Nork osatzen du elkarbizitza unitatea?

Elkarrekin bizi diren eta euren artean familia harremana daukaten pertsonek (odolkidetasun edo ahaidetasun bigarren gradura arte). Era berean, elkarbizitza unitatea osatuko dute ezkonduta edo ezkontza pareko harremana daukatenek.

Bestetik, orain arte elkarbizitza unitatea urtebete lehenagoz osatuta egon behar zen DBE eskatu ahal izateko. Lege berriarekin betebehar hau desagertu egin da.

Adi! Legeak, ezkontza pareko harremanaz ari denean, honako hau dio (28. artikulua):

Senar-emazteak eta izatezko bikoteak ez ezik, banandurik dauden bikotekideak ere elkarbizitza unitatetzat hartuko dira.

Bestetik, bikote batek ezkontza pareko harremana daukala suposatuko da, baldin eta azken lau urteetan zehar, gutxienez, bi urtez elkarrekin bizitzen egon badira, segidan ala ez. Bestela, kontrakoa frogatu beharko litzateke (eta batek daki zelan frogatu behar den hori). Bestetik, beste eskubide batzuk eskuratzeko, paperak sinatzea beharrezkoa den bitartean (bikotekidearen pentsioa, esaterako), badirudi ez dagoela horretarako inolako premiarik eskubideak ukatzeko orduan.

Etxe berean unitate bat baino gehiago egon daitezke?

Bai. Hainbat elkarbizitza unitate egon daitezke, pertsona bakarrekoak edo pertsona bat baino gehiagokoak. Hala ere, ikusiko dugunez, etxe bakarrean unitate bat baino gehiago badaude, jasoko den zenbatekoa %15 gutxiago izango da.

Salbuespenezko etxebizitza unitateak:

Hainbat kasutan familia harremana ez da kontuan hartuko elkarbizitza unitatea osatzeko orduan: salerosketa (“trata”) edo sexu-esplotazioaren biktimak, genero indarkeriaren biktimak, pentsiodunak, dibortzio edo banantze izapideak egiten hasi diren pertsonak, etxegabetze kasuak…

Bestela esanda, genero indarkeriaren biktima izan bazara, adibidez, eta gurasoen etxera itzuli bazara, elkarbizitza unitate independientea osa zenezake (zuk bakarrik edo zure seme-alabekin).

Adi! salbuespenezko elkarbizitza unitate hauek, gehienez, hiru urte iraun dezakete. Hau da, aurreko adibideari jarraiki, hiru urtez baino ezingo zinateke egon gurasoen etxean DBE jasotzen. Pentsiodunen kasuan, ordea, ez da denbora muga hau aplikatuko.

Zenbat jasotzen da?

Jasoko den kopurua zehazteko, oinarrizko zenbatekoa eta osagarriak hartuko dira kontuan.

Oinarrizko zenbatekoa norbanako bakarrari legokiokeena izango litzateke eta EAEko Aurrekontu Orokorretan ezartzen da urterik urte. Oinarrizko zenbateko honi, esan bezala, osagarriak aplikatzen zaizkio elkarbizitza unitatearen ezaugarrien arabera. Osagarri mota bi daude:

• Osagarri indibidualak, elkarbizitza unitatea osatzen duen pertsona bakoitzeko:
            — Titularra eta adin nagusiko beste lagun bat: %50 gehiago
            — Elkarbizitza unitateko gainontzeko lagun bakoitzeko: %30 gehiago

• Elkarbizitza unitatearen ezaugarrien araberako osagarriak:
            — Guraso bakarreko familiak
            — “Trata” edo salerosketaren biktimak
            — Sexu esplotazioaren biktimak
            — Genero indarkeriaren biktimak
            — Pentsiodunak
            — Gutxienez, %33eko desgaitasuna daukaten pertsonak
           — Menpekotasun egoera aitorturik daukaten pertsonak (beti ere arrazoi honengatik pentsiorik jasotzen ez badute)

Pentsiodunen kasuan, osagarria %40 izango da.
Gainontzeko kasuetan, %25.

Osagarri hauek bateragarriak dira. Salbuespena: pentsiodunak desgaitasuna aitortuta badauka, ez zaizkio osagarri biak aplikatuko (hau da, %40 aplikatuko zaio, pentsioduna izateagatik, baina ez zaio desgaitasunagatiko %25eko osagarria aplikatuko).  

Guraso bakarreko familiatzat honako hauek ere hartuko dira:
            — Amama edo aitaita bazara eta adin txikiko ilobak zure kargupean badauzkazu. Hori bai, umeen zaintza eta jagoletza izan behar duzu (“guardia y custodia”).
            — Beste gurasoa edo zaintzailea espetxean badago
           — Beste gurasoa edo zaintzailea menpekotasunezko 3. gradua badauka, ezintasun iraunkor absolutu egoeran badago edo baliaezintasun handiko egoeran badago.

Etxe berean elkarbizitza unitate bat baino gehiago badaude, %15 gutxiago jasoko da. Demagun familia (edo norbanako) bi bizi zaretela etxe bakarrean. Baliteke batek DBE jasotzea eta besteak ez, ala biek jasotzea. Edozein kasutan, DBE jasotzen duenari %15eko zigorra ezarriko zaio.

⇒ ADI! Artikulu hasieran abisatu dugunez, lege berria argitaratu eta hiru hilabetetara hasiko da indarrean. Hortaz, martxoaren 29ra arte ez dira kopuru eta kalkulu berri hauek aplikatuko (edozelan, zenbatekoa urte berriarekin batera %8,5 igo da). Beraz, hemen daukazue taula bat iazko, 2023ko lehen hiruhileko eta martxoaren 29tik aurrerako zenbatekoekin:

Edo, bestela adierazita:

Ikusten duzuenez, 2023ko martxoaren 29tik aurrera unitateko kide guztiak hartuko dira kontuan kopuruak ezartzeko. Esan nahi baita, momentu honetan, berdin jasotzen da 3 lagunetik gora (izan adin nagusikoak edo txikikoak). Hau da, guraso bik ume batekin edo ume birekin zenbateko berbera jasotzen dute, adibidez. Martxoaren 29tik aurrera, ordea, kopuruak ezberdinak izango dira. Eta gauza bera gertatuko da guraso bakarreko familietan:

* DBE 12 ordainsaritan jasotzen da, aparteko pagarik gabe, alegia.

Etxebizitzarako prestazio osagarria

DBE jasotzen duten lagunek etxebizitzarako prestazio osagarria ere eska dezakete. Prestazio hau, gaur gaurkoz, hilean 300 euro dira alokairua ordaintzeko.

Hala ere, prestazio hau desagertuko da bere horretan. Izan ere, 2015ean Etxebizitza Legea onartu zen eta, lege horren bitartez, etxebizitzarako eskubidea eskubide subjektibotzat ezaugarritu zen. Honek esan nahi du administrazioa arduratu behar dela herritarrei etxebizitza bat emateaz eta eskubide hau subsidiarioki baino ezin dela ordezkatu prestazio ekonomiko batez. Edozelan, lege honen araubidea, hau da, zelan gauzatu eta garatuko den oraindik dago geldirik.

Hortaz, lege berriko Bigarren Xedapen Iragankorrean adierazten da, momentuz, Lanbidek etxebizitzarako prestazio osagarriari eutsiko diola, harik eta Etxebizitza Legearen araubidea garatu arte.

Prestazio honetaz informazio gehiagorik nahi izanez gero, Lanbideren ORRIALDE HONETAN kontsulta dezakezu. 

Dokumentazioa

Dokumentu garrantzitsuenak hona ekarri dizkizuegu. Hala ere, dokumentu guztiak kontsultatu nahi badituzue, ORRIALDE HONETAN dauzkazue.

Hauexek dira momentuz aurkeztu behar direnak. Martxoaren 29tik aurrera aldaketarik balego, eguneratu eta jakinaraziko dizuegu. Gogoratu gure Telegram kanalean harpidetuz gero, abisu eta eduki berri guztiak zuzen-zuzenean eta momentuan jaso ahal izango dituzuela zuen mugikorretan.

• Eskaera-orria (DBE eskatzeko, berritzeko edo berrikusteko (gogoratu martxoaren 29tik aurrera DBE ez dela berriztu beharko)
• Errolda agiria (hau udaletxean eskatu behar da)
• Elkarbizitza unitateko kideen kontu korronteen berri (zenbat diru daukazuen) ematen duen dokumentua
• Prestazioa helbideratzeko dokumentua (ze kontu korrontetan nahi duzun dirua jasotzea)
• Egoera zibilaren, diru-sarreren eta ondarearen inguruko erantzukizunpeko adierazpena
• Norberaren edo elkarbizitza unitatearen egoeran aldaketarik egonez gero
• EAEtik irten behar bazara
• Etxebizitzaren alokairu kontratua
• Logela baten alokairu kontratua
• Alokairuaren ordainagiria

Horretaz gain, PDF HONETAN zerrendaturik dauzkazue beharrezko dokumentuak, egoera berezietan dauden lagunek aurkeztu behar dituztenak barne (desgaitasun mailaren bat daukaten pertsonak, genero indarkeria, errefuxiatuak, etxebizitzarako prestazio osagarria eskatzeko dokumentazioa…).

Izapideak eta digitalizazioa

Legearen 4. artikuluan adierazten denez, DBEren sistema “aurrerapen teknologikoez” baliatuko da eta aurrez aurreko arreta erabiliko du “beharrezkoa denean”. Hortaz, ikusten dugunez, asmoa da harreman digitalak araua izatea, aurrez aurrekoak salbuespen bihurtzen diren bitartean.

73. artikuluan, era berean, berriro aipatzen da eskaera, ahal dela, Lanbideren erregistro elektronikoan aurkeztuko dela.

Hala eta guztiz ere, gaur gaurkoz, Lanbideren webgunean, izapideak online egiteko aukera ematen bada ere, abisatu ere egiten digute: DBE lehenengo aldiz eskatzeko, berrasteko, berritzeko edo uko egiteko, bulegora jo behar da. Honekin batera, aipatu behar da Eusko Jaurlaritzaren webgunean aurrez aurreko aukera baino ez dela azaltzen posible moduan. Ikusiko dugu zer gertatzen den martxoaren 29tik aurrera.

Momentuz, gogoratuko dizuegu Eusko Jaurlaritzarekin (zein EAEko edozein administraziorekin) edozein izapide online egiteko, NAN elektronikoa edo B@kq behar dela. KZguneetan eskatu behar da eta, eskarmentu propioagatik, esan ahal dizuet zenbait eskualdetan denbora nahikoz ahalegindu behar dela hitzordua lortzen. Izan ere, langile bakarra izaten dute hainbat eta hainbat KZgunerako, baita eskualde bat baino gehiagotan zerbitzua emateko ere.

B@kQ-en inguruko guztiak beste artikulu honetan kontsulta ditzakezue: